Murzynek z Olejem – klasyk polskich domów

Wprowadzenie

Ciasto znane w Polsce jako murzynek, a konkretnie jego wersja z dodatkiem oleju, to jedno z najbardziej rozpoznawalnych i jednocześnie najprostszych ciast czekoladowych. Mimo prostej listy składników i łatwego sposobu przygotowania, murzynek zachwyca swoją wilgotnością, czekoladowym aromatem i uniwersalnością – nadaje się zarówno do codziennego popołudniowego wypieku, jak i do bardziej uroczystych okazji. W niniejszym artykule przyjrzymy się jego historii, składnikom, technikom przygotowania, wariantom smakowym oraz temu, jak piec go idealnie za każdym razem.

Historia i geneza przepisu

Murzynek to ciasto, którego korzenie sięgają zarówno tradycji kulinarnej krajów niemieckojęzycznych, jak i słowiańskich, choć precyzyjne początki są trudne do ustalenia. W Polsce przepisy na ciasto czekoladowe funkcjonowały już w XIX wieku, a swoje apogeum popularności murzynek osiągnął w czasach PRL-u – kiedy to w warunkach ograniczonego dostępu do luksusowych składników, takich jak masło czy świeża czekolada, powstały proste, smaczne i ekonomiczne receptury. Dodatek oleju zamiast masła sprawiał, że ciasto było tańsze i łatwiejsze w przygotowaniu – a mimo to zachowywało świeżość i wilgotność przez kilka dni.

Oczywiście nazwa „murzynek” wzbudza dziś różne skojarzenia i kontrowersje, dotyczące wrażliwości językowej. W związku z tym wiele osób decyduje się na alternatywne nazwy, jak „czekoladowiec” czy po prostu „ciasto czekoladowe z olejem”. W niniejszym tekście używam nazwy tradycyjnej, ponieważ jest dobrze znana i praktykowana, jednak warto mieć świadomość społecznego kontekstu i trenować delikatność językową.

Składniki i ich rola

Przyjrzyjmy się dokładnie składnikom wykorzystanym w przepisie i ich funkcjom w strukturze ciasta:

4 jajka (w temperaturze pokojowej)
– Jajka są podstawą pobudzającą ciasto: białka zaczynają tworzyć strukturę, żółtka nadają wilgotność i bogactwo smaku. Jajka w temperaturze pokojowej lepiej się ubijają i łatwiej łączą z resztą składników.

1 niepełna szklanka drobnego cukru do wypieków
– Cukier służy do nadania słodyczy, a dzięki właściwościom higroskopijnym wspomaga utrzymanie wilgotności ciasta. Drobna struktura cukru pozwala na szybki i równomierny rozpuszczanie, co przyspiesza jego łączenie z jajkami.

2 szklanki mąki
– Mąka to podstawowy budulec ciasta, dostarczający glutenu, który odpowiada za strukturę i sprężystość. Użycie mąki pszennej zwykłej jest tu optymalne, choć można wybierać mąkę typ 450 lub 500.

1/2 szklanki oleju
– Olej (np. rzepakowy, słonecznikowy) to źródło tłuszczu, które nadaje ciastu wilgotność i miękkość. W przeciwieństwie do masła, olej nie zastyga w niższych temperaturach, więc murzynek pozostaje miękki, nawet po ostudzeniu.

1/2 słoika dżemu wiśniowego (lub innego)
– Dżem pełni tu niezwykle ciekawą funkcję – wprowadza dodatkową słodycz, aromat oraz wilgotność. Wiśnie nadają subtelny kwaskowaty kontrast wobec czekoladowej słodyczy. Mogą to być inne smaki – malinowy, morelowy – ale wiśniowy jest najpopularniejszy.

1 łyżka kakao
– Kakao odpowiada za czekoladowy smak i kolor ciasta. Jedna łyżka starcza, jeśli dżem zapewnia część koloru i aromatu, ale można dodać więcej dla intensywniejszego efektu.

5 łyżek wody
– Woda pozwala na rozwinięcie smaku kakao i dżemu oraz wpływa na konsystencję ciasta:

1 łyżeczka sody oczyszczonej
– Soda reaguje z kwaśnym odczynem dżemu, co powoduje delikatne wyrastanie ciasta i lekką porowatość struktury.

Kilka kropli zapachu migdałowego (opcjonalnie)
– Olejek migdałowy doda eleganckiego, orzechowego aromatu i pogłębi smak dżemu. Można go pominąć bez większej szkody dla ciasta.

Polewa

50 g margaryny
– Margaryna zapewnia śladowy tłuszczyk, który ułatwia emulgowanie polewy – tworzy gładką i błyszczącą strukturę. Można użyć masła, jednak margaryna daje jaśniejszy połysk.

3 płaskie łyżki kakao (lub 1/2 tabliczki ciemnej czekolady)
– Zapewniają czekoladowy smak polewy. Czekolada w pół tabliczki (ok. 50 g) wprowadza głębszy, intensywniejszy smak i aksamitniejszy efekt.

5 łyżek śmietany
– Śmietana dodaje kremowego charakteru oraz równoważy gęstość i słodycz polewy. Jej tłustość wzmacnia połysk.

1/2 szklanki cukru
– Nadaje polewie słodycz i lekkość.

Garść posiekanych orzechów włoskich
– Orzechy – chrupiący element dekoracyjny, nadają teksturę i orzechową nutę smakową.

Krok po kroku – szczegółowy opis przygotowania

Poniżej rozwinięty, krok po kroku opis przygotowania ciasta i polewy, z technicznymi uwagami i dodatkowymi podpowiedziami.

1. Przygotowanie piekarnika i formy

• Rozgrzej piekarnik do 180 °C w trybie góra-dół. Jeśli piekarnik ma opcję cyrkulacji powietrza, możesz obniżyć temperaturę do około 170 °C, co zapobiegnie nadmiernemu wysuszeniu boków ciasta.
• Keksówkę o długości ok. 28 cm wyłóż papierem do pieczenia. Możesz dodatkowo posmarować papierek cienką warstwą margaryny lub masła – ułatwi to późniejsze wyjęcie ciasta i zapobiegnie przyklejaniu.
• Upewnij się, że forma jest dobrze przygotowana – papier nie powinien falować się przy zalewaniu ciasta.

2. Przygotowanie mokrych składników

• W dużej misce ubij jajka z cukrem: najlepiej mikserem na średnich obrotach, aż masa stanie się jasna, puszysta i podwoi objętość. Ubijanie może trwać około 3–5 minut. To kluczowy etap – to od niego zależy lekka struktura ciasta.
• Do ubitej masy powoli wlej olej, ciągle miksując lub mieszając trzepaczką. Delikatne połączenie zapobiegnie „wytrąceniu” masy i utracie puszystości.
• Dodaj 5 łyżek wody i mieszaj jeszcze chwilę, by uzyskać jednolitą konsystencję.

3. Dodanie suchych składników

• Do osobnej miseczki przesiej mąkę – dzięki temu napowietrzysz ją i wyrzucisz grudki. Dodaj kakao oraz sodę oczyszczoną. Wymieszaj.
• Stopniowo wsypuj suche składniki do mokrych, mieszając delikatnie, najlepiej szpatułką lub łyżką. Unikaj intensywnego miksowania – to spowoduje nadmierne rozwinięcie glutenu i ciasto może stać się zbyt zbite.
• Gdy masa będzie już jednolita, dodaj dżem wiśniowy (lub inny) i kilka kropli olejku migdałowego (jeśli używasz). Delikatnie połącz.
• Masa powinna być gęsta, ale na tyle płynna, by swobodnie zalać formę.

4. Pieczenie

• Przelej ciasto do formy przygotowanej uprzednio. W “górę” masy możesz lekko wygładzić powierzchnię szpatułką – pomaga to w równomiernym wyrastaniu.
• Wstaw do piekarnika i piecz przez około 45–50 minut. Po upływie około 40 minut warto sprawdzić ciasto – wbij patyczek (drewniany wykałaczka lub cienki patyczek do szaszłyków): jeśli wychodzi suchy lub lekko wilgotny, ciasto jest gotowe.
• W przypadku środkowej warstwy nadal lekko mokrej – piecz jeszcze przez kilka minut.
• Po upieczeniu wyjmij ciasto z piekarnika i pozostaw w formie przez około 10–15 minut. Pozwoli to masie się ustabilizować, a ciasto będzie łatwiejsze do wyjęcia bez kruszenia się.
• Ostrożnie przełóż murzynka na kratkę do całkowitego wystudzenia.

5. Przygotowanie polewy

• W małym rondelku rozpuść margarynę na małym ogniu – uważaj, by nie przypalić.
• Dodaj kakao (lub połamaną czekoladę), śmietanę i cukier.
• Mieszaj całość do momentu, aż powstanie jednolita, lśniąca masa. Czynnik ten może zająć kilka minut – cierpliwość się opłaca.
• Gdy polewa zacznie lekko gęstnieć, zdejmij garnek z ognia.
• Przed wyłożeniem na ciasto możesz chwilę poczekać, by polewa lekko przestygła – dzięki temu będzie gęstsza i łatwiej pokryje powierzchnię murzynka.

6. Dekoracja

• Przelej polewę równomiernie na wierzch ciasta. Możesz delikatnie rozprowadzić ją łyżką, by pokryć powierzchnię i spłynąć lekko po bokach.
• Posyp posiekanymi orzechami włoskimi – nadają nie tylko teksturę, ale i smakową równowagę.
• Jeśli chcesz dodatkowej dekoracji – rozważyć można również płatki migdałów, wiórki czekoladowe lub delikatne lukrowane wiśnie.

Porady i warianty

Modyfikacje smakowe

• Czekoladowa wersja „extra” – Dodaj do ciasta dodatkową łyżkę kakao lub kilka pokruszonych kostek gorzkiej czekolady dla większej intensywności.
• Wegańska alternatywa – Zamiast jajek użyj aquafaby (woda z puszki ciecierzycy) i zastąp margarynę w polewie roślinnym „margopodobnym” tłuszczem np. kokosowym. Efekt będzie delikatnie różny, ale satysfakcjonujący.
• Bezglutenowa wersja – Zastosuj mąkę bezglutenową (np. mieszankę ryżową, ziemniaczaną, kukurydzianą) – należy dodać także 1 łyżeczkę proszku do pieczenia zamiast sody oraz upewnić się, że użyte kakao i dżem są bezglutenowe.
• Owocowe dodatki – W miejsce dżemu wiśniowego można użyć dżemu z malin, truskawek lub powideł śliwkowych. Każdy nada ciastu inny profil smakowy.
• Orzechowy twist – Do masy ciasta dodać 2‑3 łyżki mielonych orzechów włoskich lub laskowych – uzyskasz bogatszą, orzechową nutę.

Techniki ulepszające (triki kuchenne)

• Zamiast dżemu możesz użyć marmolady z owoców leśnych – efekt będzie bardziej kwaśny i intensywny.
• Olejek migdałowy można częściowo zastąpić aromatem waniliowym – stworzy inną, delikatniejszą nutę.
• Jeżeli masa wydaje się zbyt gęsta – można dodać odrobinę więcej wody (1–2 łyżki), by uzyskać łatwiejsze rozprowadzenie w formie.
• Pieczenie w niższej temperaturze (np. 170 °C) przez dłużej – około 55 minut – sprawia, że ciasto ma równomierniejszą, wilgotniejszą strukturę, szczególnie przy słabszym piekarnikach.

Serwowanie i przechowywanie

• Murzynek z olejem jest najlepszy na drugi dzień – wtedy smaki się przegryzą, a ciasto będzie jeszcze bardziej wilgotne.
• Przechowuj w temperaturze pokojowej, przykryty folią lub w pojemniku – zapewni to utrzymanie świeżości przez 2–3 dni. W chłodniejszym pomieszczeniu (np. kuchni) może być trwały do 4 dni.
• Polewę można podgrzać lekko w kąpieli wodnej przed podaniem – odzyska połysk i gładkość.
• Ciasto bardzo dobrze komponuje się z dodatkiem śmietanki kremówki, lodami waniliowymi lub owocami leśnymi – tworząc znakomity deser dla gości.

Rozbudowany opis narracyjny (dla książki kulinarnej)

„Od momentu, gdy pierwiastek dzieciństwa i prostoty spotyka głęboki smak czekolady, powstaje murzynek – ciasto, które przywołuje pamięć domów mojej babci, pełnych zapachu kakao i pastucha dżemu wiśniowego…”

W tej części możesz poczuć klimat kuchni lat 80. i 90., kiedy to murzynek był symbolem gościnności: niedrogie ciasto, które wszędzie znajdowało zastosowanie – do kawy, na urodziny dzieci, do pracy, na wycieczkę. Był to przepis, który opierał się na powszechnie dostępnych składnikach, a mimo to dawał niezwykłą satysfakcję – jego czekoladowy aromat i wilgotna konsystencja wspierały rozmowy przy niedzielnym stole.

Murzynek z olejem był także transgresyjnym deserem – z jednej strony domowy i skromny, z drugiej – świadczący o trosce i gościnności. Nawet najbardziej formalny gość otrzymywał plaster murzynka: to było przyjęcie duszą, nie formą. Wielu z nas pamięta chwile, gdy piekarnik otwierał się, wydalając zapach gorącego kakao, a polewa robiła się lśniąca i gęsta, zanim opadła na wierzch ciasta…

Podsumowanie

Murzynek z olejem to ciasto, które łączy prostotę z głębią smaku. Dzięki idealnie dobranym proporcjom jajek, cukru, dżemu i oleju uzyskujemy wilgotne, aromatyczne ciasto, które można łatwo wzbogacić poprzez wariacje – od intensywnie czekoladowej wersji po alternatywy bezglutenowe i wegańskie. To przepis, który sprawdza się zawsze – zarówno w domowym zaciszu, jak i przy wyjątkowych okazjach.

Print